Василий көне

Сылтамалар өстәү
Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Василий көне latin yazuında])
Яңа елда крестный атасы янда (Малороссиядә). 1898
Революциягә кадәрге Яңа ел открыткасы. Россия.

Василий көне (Яңа ел, рус. Васильев день) — славяннарда 1 (14) гыйнварга туры килгән халык календаре көне. Көннең исеме Изге Василий Великий исеменнән алынган. Яңа елның беренче көне, «куркыныч кичәләр» башы. Көнчыгыш славяннарда бу көнне өйдән өйгә йөреп чәчү гадәти хәл булган.[1][2]

Башка исемнәре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Рус. и чирк.-слав. Обрезание Господне, Святой Василий Великий; Василий-свинятник, Свиной праздник, Василий Солноворот; белор. Васілле, Васілля; словацк. Obrezanie Krista Pána; чеш. Obřezáni Páně, Slavnost Matky Boží Panny Marie; болг. Св. Василъ, Сурваки[9], Суръва година, Сурова година, Васильовден, Сурвакден; серб. Мали Божић, Ново лето, Нова година, Васиљевдан.[3][4][3][5][6][3][7][8][9][10].

Бу көнне православие славяннары Бөек Василий, Раббыны сөннәткә утырту; католик славяннарда Раббыны сөннәткә утырту, Мәрьям Ананың Алла бәйрәмен билгелиләр, аларның исемнәре көн исемнәрендә бар.[11]

Йолалар һәм ышанулар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Кичтән авыл халкы өйләренә йөргән котлаулар һәм иминлек теләгәннәр. Көннең борынгы исемнәре — Овсень, Таусень, Баусень. Шул ук вакытта борынгы чәчү йоласы (посевания яки обсевания) башкарылган, ул шулай ук овсеньканье, ходить таусить, усенькать, кликать овсень буларак билгеле.[12]

Кайбер урыннарда өйдән-өйгә йөрү (колядовать, щедровать) һәм пироглар, дуңгыз аяклары һәм гомумән ашарга яраклы бәйрәм әйберләре җыю гадәте булган. Бу урауны башкарган крестьяннар йорт тәрәзәләре астында: «Свинку да боровка выдай для Васильева вечерка», яки: «Кишку да ножки в верхнее окошко» дип хөкем иткәннәр. Васильев кичәсе һәм Раштуа бәйрәмнәре вакытында дуңгыз ите төп сый булып тора. Чәчүне исә 1 гыйнвар иртәсендә генә үткәрәләр.[12]

Иртә белән балалар, бергә җыелып, төшке ашка кадәр өйләр буйлап җиңнән, кулъяулыктан яки капчыктан сабан, карабодай, арыш һәм башка икмәк бөртекләре чәчәргә йөргәннәр һәм шул ук вакытта чәчү җырын җырлаганнар яки хөкем иткәннәр: «Уроди, Боже, всякаго жита по закрому, что по закрому да по великому, а и стало бы жита на весь мир крещеный». Олы хатын (большуха) чәчелгән ашлыкны алъяпкыч белән тотарга тырышкан. Барлык «чәчелгән» бөртекләр җыелган һәм чәчүгә кадәр сакланган, аны беренче чәчүлеккә өстәгәннәр. Василий көнендә гаилә өчен киләсе елның бәхете һәм иминлеге турында күрәзәлек итеп, махсус йолалар белән ботка әзерләгәннәр[12].

Күп кенә йортларда бу көнне сыер, дуңгыз, сарык һәм йорт кошларын хәтерләткән печенье пешергәннәр. Күпләрнең бу көнне өстәлдә кыздырылган дуңгыз баласы яки дуңгыз башы торган. Шул ук вакытта барлык күршеләр дә өйгә килеп, бу ризык белән сыйлана алалар, хуҗаларга бераз акча түлиләр, ул иртәгә мәхәллә чиркәвенә бирелә. Изге Василий Бөек дуңгызларның яклаучысы булып саналган. Көтүчеләр Изге Василийны тирән хөрмәт иткәннәр һәм аны ачуландырырга курыкканнар.[13]

Иртән гаиләнең һәр әгъзасы беренче булып торып, коедан, чишмәдән яки елгадан су алып, юынырга тырышкан. Кем моны эшли алса, ул ел буе күтәренке, хәрәкәтчән булыр дип ышанганнар. Яңа ел юыну өчен белорустар суга бакыр яки алтын тәңкәләр салалар ел буе бакыр һәм алтын кебек кызыл булсын өчен; көмеш тәңкәләр ак (чиста) йөзле булсын өчен.[13]

Васильев көне рус халкының көнкүрешендә хуҗалык вакытын исәпләү вакыты дип саналган, шуңа күрә: «а то было о Васильеве дне», «он нанялся от Васильева дня до Евдокии» дигәннәр.[12]

Белоруссиянең кайбер төбәкләрендә бу көнне нинди дә булса эшне башлау кирәк дип санаганнар, шуннан соң ул эш ел дәвамында уңышлы була дигәннәр.[13]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ Агапкина, 2009
  2. ↑ Мадлевская
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Валенцова и др., 2012
  4. ↑ Александров и др., 1999
  5. ↑ Васілевіч, 1992
  6. ↑ Неверович, 1860
  7. ↑ Маринов, 1891
  8. ↑ Геров, 1901
  9. ↑ Колев, 1981
  10. ↑ Недељковић, 1990
  11. ↑ Обрезание Господне.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Калинский, 2007
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Котович, Крук, 2010

Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Сев ритуальный / Т. А. Агапкина // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 2009. — Т. 4: П (Переправа через воду) — С (Сито). — С. 607—609. — ISBN 5-7133-0703-4, 978-5-7133-1312-8.
  • «Народная Библия»: Восточнославянские этиологические легенды / Сост. и коммент. О. В. Беловой; Отв. ред. В. Я. Петрухин. — М.: Индрик, 2004. — 576 с. — (Традиционная духовная культура славян. Публикация текстов). — ISBN 5-85759-290-9.
  • Январь / Валенцова М. М., Плотникова А. А., Ясинская М. В. // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 2012. — Т. 5: С (Сказка) — Я (Ящерица). — С. 632–636. — ISBN 978-5-7133-1380-7.
  • Щедрование / Л. Н. Виноградова // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 2012. — Т. 5: С (Сказка) — Я (Ящерица). — С. 586–587. — ISBN 978-5-7133-1380-7.
  • Ряжение / Виноградова Л. Н., Плотникова А. А. // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 2009. — Т. 4: П (Переправа через воду) — С (Сито). — С. 519—525. — ISBN 5-7133-0703-4, 978-5-7133-1312-8.
  • Золотые правила народной культуры / О. В. Котович, И. И. Крук. — Мн.: Адукацыя i выхаванне, 2010. — 592 с. — 3000 экз. — ISBN 978-985-471-335-9.
  • Калинский И. П. Васильев день // Русский образ жизни. — М.: Институт русской цивилизации, 2007. — С. 139. — ISBN 978-5-902725-05-3.
  • Калинский И. П. Церковно-народный месяцеслов на Руси. — Записки Русского географического общества по отделению этнографии. — СПб., 1877. — Т. 7.
  • Мадлевская Е. Л. Посевание. Российский этнографический музей.
  • Неверович В. В. О праздниках, поверьях и обычаях у крестьян белорусского племени, населяющих Смоленскую губернию // Памятная книжка Смоленской губернии на 1859. Вторая часть. — Смоленск: Типография Губернского Правления, 1860. — С. 123—254.
  • Погодой год припоминается: русский народный земледельческий календарь / Б. Ховратович. — Красноярск: Красноярское книжное изд-во, 1994. — 206 с. — ISBN 5-7479-0447-7.
  • Русские / Отв. ред. В. А. Александров, И. В. Власова, Н. С. Полищук. — М.: Наука, 1999. — 725 с. — ISBN 5-88590-309-3.
  • Русские: народная культура (история и современность) / Отв. ред. И. В. Власова. — М.: ИЭА РАН, 2000. — Т. Том 4. Общественный быт. Праздничная культура. — 244 с. — ISBN 5-201-13720-2.
  • Васілевіч Ул. А. Беларускі народны каляндар (белор.) // Паэзія беларускага земляробчага календара. Склад. Ліс А.С.. — Мн., 1992. — С. 554—612. Архивировано 11 мая 2012 года. (белор.)
  • Геров Н. Речник на блъгарский язик, с тлъкувание речити на блъгарски и русски. Част IV / под редакцията на Т. Панчев. — Пловдив, 1901. — 206 с. (болг.)
  • Колев Н. Пирински край. Етнографски, фолклорни и езикови проучвания // Българска етнография. Кн. 2. — София: Българската Академия на науките, 1981. — С. 61—63. (болг.)
  • Маринов Д. Жива старина. Книга перва: Верванията или суеверията на народа. — Руссе, 1891. — 189 с. (болг.)
  • Недељковић М[sr]. Годишњи обичаји у Срба (серб.). — Београд: Вук Караџић, 1990. (серб.)

 Бу мәкалә тулысынча яки өлешчә төп нөсхәсе Рус Википедиясендәге «Васильев день» мәкаләсе нигезендә ясалды.
Авторлар исемлеген төп мәкаләнең үзгәртүләр тарихы битеннән карый аласыз.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Василий_көне&oldid=4146120