Йушто Кугыза
Йушто Кугыза (чирм. Йӱштӧ Кугыза) — мариларның кышкы әкият герое, Кыш Бабай аналогы[1]. Мари теленнән тәрҗемә иткәндә «салкын бабай» дигәнне аңлата.[2] Кукнур авылында үзенең резиденциясендә яши. Үз биләмәләрендә ул Лумудыр (Кар кызы) белән бергә кунаклар кабул итә.[3]
Йушто Кугыза турында риваять[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Салкын карт турындагы риваять X гасырга барып тоташа. Марилар «кугыза» сүзе белән барлык рухларны атыйлар. Аларда Сурт Кугыз йорт иясе, Покшим Кугыз кырау иясе, Курык Кугыз таулар рухы бар.
Салкын карт турындагы борынгы риваять нигезендә җирле тарихчы-крайны өйрәнүче, тарих фәннәре кандидаты Руслан Бушков хәзерге легенданы барлыкка китергән. Үз хезмәтләрендә ул Сернур районына багышланган күп кенә тарихи фактларны, легендаларны һәм мифларны тикшерә.
Галим фикеренчә, Йушто Кугыза Кукнур авылында (хәзерге Марий Эл Сернур районы территориясендә) туган. Карт борынгы заманда зур таш йортта яшәгән. Аның Юшто Кува исемле хатыны, улы Поран (Буран) һәм кызы Теле (Кыш) була.[2]
Бушков тырышлыгы белән мари Кыш бабае 2012 елда үзенең тарихи ватанына кайта,[4] анда оныгы һәм ярдәмчесе Лумудыр (Кар кызы) белән урнаша.[3]
Кыяфәте[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Йушто Кугыза тышкы кыяфәте белән рус Кыш бабаена охшаган, әмма кайбер аермалары да бар. Аның озын, куе һәм соры сакаллы, кызыл кушак белән билбауланган озын ак җылы толыбы бар. Аның киемнәре милли мари орнаменты белән бизәлгән.[2] Башына ак төстәге тиреле башлык кия. Агач тылсымлы таяк белән йөри.
Мари кышкы тылсымчысы образында Кукнур мәдәният йорты директоры Анатолий Конаков чыгыш ясый.[5] 2012 елда тантаналы шартларда аңа яңа исем белән рәсми туу турында таныклык тапшырыла. Шаһитлыкта Йушто Кугыза Х гасырда туган дип язылган.[6]
Кышкы бәйрәмнәрдә Юшто Кугыза яраткан оныгы Лумудыр озата килә. Аның Кукнур авылы администрациясендә шәхси сәркатибе бар, аңарда карт янына кабул итүгә язылырга мөмкин.[5]
Кукнур авылында 2021 елның ноябрендә Йушто Кугыза резиденциясе ачыла. Ул 22 декабрьдә туган дип санала. Бу көнне марилар Шорыкйол (сарык аягы) бәйрәмен билгеләп үтәләр. Бу бәйрәмдә алар махсус сихри гамәл башкаралар — сарыкларны аякларыннан тарталар. Марилар бу киләсе елда сарыкларның яхшы үрчеменә ярдәм итәр дип уйлыйлар.[5][3]
Шорыкйол бәйрәме Яңа ел аналогы булып тора.[5]
«Могҗизалар кыры» телетапшыруында[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
2016 елның 30 декабрендә Юшто Кугыза башка милли Кыш бабайлар белән бергә бәйрәм телетапшыруында катнаша, анда мари телендә җыр җырлый. Аның ролен Александр Речкин уйный.
Тапшыруда шулай ук аның оныгы Лумудыр (телевидение алып баручысы Людмила Федорова) катнаша. Мари бабае бу тапшыруда Карелиядән Паккайне һәм Удмуртиядән Тол Бабай өчлегендә уйный.
Юшто Кугыза алып баручы Леонид Якубовичка махсус рецепт буенча әзерләнгән милли ит ризыгы һәм мари орнаменты белән чигелгән алъяпкыч бүләк итә.[3]
Резиденциясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Хәзерге риваять буенча, Йушто Кугыза Кукнур авылында туган, бу Мари Эл башкаласы Йошкар-Оладан 139 километр һәм район үзәгеннән 40 километр ераклыкта.
Резиденция кунаклары тылсымлы урманга баралар, анда алар әкият юлы буенча баралар.[7] Экскурсовод булып Урманчы тора. Юлда алар төрле рухлар (Киямат Удыр, Вувер, Овда), аучы Сонарзе, көмеш тешле Пампалче, акыллы үләнче Эмлызе, Убырлы карчык, аю Маска һәм хәтта урман хуҗасы Чодыра Оза белән очрашалар.[8]
Аучылык кырына килгәч, кунаклар һава мылтыклары, җәяләр һәм уклар ярдәмендә төгәллеккә атуда ярышалар. Тылсымлы урманда кунаклар таудан ватрушкада яки салам капчыгында шуалар. Кунаклар атта йөри ала: ат өстендә, чанада яки арбада. Шулай ук җирле чишмәгә дә барырга мөмкин була.
Аннары аларны үз йорты янында Юшто Кугыза каршы ала, ул кунакларын Яңа ел белән котлый.[3]
2023 елның декабренә резиденция территориясендә ике катлы агач өй төзелә, анда мари халкының әкият бабаеның эш кабинеты урнашкан.[9] Теремда шулай ук кунак бүлмәсе, мари халкының көнкүреш савытлары музее һәм резиденциягә килүчеләр өчен мастер-класслар үткәрү өчен кабинет бар.[10]
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Тринадцать родственников Деда Мороза. ТАСС (28 декабря 2016).
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Марий Эл: Йушто Кугыза из села Кукнур.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Йушто Кугыза - марийский Дед Мороз.
- ↑ Резиденция марийского Деда Мороза в селе Кукнур.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Марийский Дед Мороз.
- ↑ Резиденция марийского Деда Мороза.
- ↑ Йӱштӧ Кугыза – марийский Дед Мороз.
- ↑ Резиденция марийского Деда Мороза – Йуштӧ....
- ↑ Марийский Дед Мороз переехал в новую резиденцию.
- ↑ ГЛАВА МАРИЙ ЭЛ ОЦЕНИЛ НОВУЮ РЕЗИДЕНЦИЮ МАРИЙСКОГО ДЕДА МОРОЗА - ЙӰШТО КУГЫЗА.