Карабаш (үсемлек)

Карабаш
Халыкара фәнни исем	Prunella L., 1753
Таксономик ранг	ыру
Югарырак таксон	ирен чәчәклеләр[d]
Шушы чыганакларда тасвирлана	Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге[d], Энциклопедический словарь Гранат[d] һәм Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 65(2)[d]
Карабаш Викиҗыентыкта

Prunella vulgaris

Карабаш (лат. Prunella) – иренчәчәклеләр семьялыгыннан күпьеллык үләнчел үсемлекләр ыругы.

Таралуы

10 нан артык төре билгеле, Евразиядә, Төньяк Америка һәм Төньяк Африкада таралган.

Татарстан территориясендә бер төре – гади карабаш (P. vulgaris) барлык районнарда очрый. Дымлы болыннарда, урман кырыйларында, сулык ярларында, юл буйларында үсә.

Ботаник тасвирлама

Сабагы туры, дүрт кырлы, 15-35 см биеклектә. Тамырчасы шуышма, озын. Яфраклары каршыдаш, озынча йомыркасыман. Чәчәкләре шәмәхә, сирәк кенә ак, ике иренле, сабак очындагы боҗралы башаксыман чәчәк төркемендә. Һәрбер чәчәк киң чәчәк яны яфрагы куентыгында урнашкан. Җимеше – күп чикләвекчек. Июнь-августта чәчәк ата. Җимешләре июль-сентябрьдә өлгерә. Орлыктан үрчи.

Куллану

Үсемлекнең җир өсте өлешләрендә флавоноид, сапонин, органик кислоталар, микроэлементлар, эфир мае бар.

Халык медицинасында ялкынсынуга каршы, тән кызышканда, бәвел кудыру чарасы буларак кулланыла.

Баллы үсемлек.

Төрләре

1. Prunella albanica Pénzes
2. Prunella cretensis Gand.
3. Prunella grandiflora (L.) Scholler
4. Prunella hyssopifolia L.
5. Prunella laciniata (L.) L
6. Prunella orientalis Bornm.
7. Prunella prunelliformis (Maxim.) Makino
8. Prunella vulgaris L.
9. Prunella × bicolor Beck (P. grandiflora × P. laciniata)
10. Prunella × codinae Sennen (P. hyssopifolia × P. laciniata)
11. Prunella × gentianifolia Pau (P. hyssopifolia × P. vulgaris)
12. Prunella × intermedia Link (P. laciniata × P. vulgaris)
13. Prunella × surrecta Dumort. (P. grandiflora × P. vulgaris)