Тол бабай

Сылтамалар өстәү
Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Тол бабай latin yazuında])
Тол Бабай резиденциясе

Тол Бабай (удм. Тол Бабай) — удмурт кышкы әкият сихерчесе, татарларның Кыш Бабай аналогы. Удмурт теленнән тәрҗемә иткәндә «кышкы бабай» дигәнне аңлата.[1][2][3]

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Удмуртиядә Кыш бабайның җирле аналогын булдыру проекты 2006 елда барлыкка килә.[4] Шаркан авылында, Ижевсктан 90 км ераклыкта, Тол Бабай усадьбасы төзелә, анда ул үзенең тугры ярдәмчесе Лымы ныл (Кар кызы) һәм башка әкият геройлары белән бергә кунаклар кабул итә[3].

Тол бабай турында риваять[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

«Тол бабайда кунакта» проекты борынгы удмурт легендасына нигезләнә. Аның буенча, борынгы заманнарда, кеше дә күренмәгәндә, Кар-тау калкулыгы янында ахмак алыплар - Алангасарлар (тат. "гигантлар, әзмәверләр") яшәгән.[4]

Ләкин җирдә кешеләр пәйда булды. Алангасарлар алардан бик куркалар, алар кешеләрнең акылларыннан һәм уйлап табуларыннан куркалар. Шул вакытта гигантлар акыллы затлардан Кар-тауның астына яшеренергә карар итәләр.[3]

Ләкин иң яшь һәм иң кечкенә Алангасар тау башыннан туган якка соңгы тапкыр карарга дип артка борыла. Аны тирән сагыну биләп ала, чөнки ул бу матурлыкны бүтән күрмәячәк. Һәм шул мизгелдә үк җир астына керү урыны юкка чыга, аның карынында башка гигантлар мәңгегә яшеренә.

Һәм тау башында кечкенә алангасар берүзе кала. Кеше үлчәмнәре буенча аның буе озын булса да, ул беркайчан да әзмәвер булып китмәгән. Аңа бу ак дөньяда ялгыз яшәргә өйрәнергә туры килә. Ләкин ул өметсезлеккә бирелмәгән, һәм тормыш үзе дә аны акылга өйрәткән. Алангасар кыргый хайваннар һәм кошлар телен өйрәнгән, тылсымнарны өйрәнгән, искиткеч таяк тапкан, үсемлекләрнең дәвалау үзлекләрен белгән. Анда инде бернәрсә дә Җирнең тирәнлекләрендә юкка чыккан акылсыз гигантлар кабиләсе вәкилен күрсәтми башлый.[5]

Һәм менә бер кыш аның тормышында чын могҗиза була, ул урман сукмагында ул көтмәгәндә балалар белән очраша. Алар аны күргәч, курыкмадылар һәм качмадылар. Киресенчә, балалар аңа шатланып, аның белән уйный башлаганнар. Һәм аың йөрәгенә салкын боз эреде. Гомерендә беренче тапкыр ул бәхетнең нәрсә икәнен аңлаган!.

Алангасар рәхмәт йөзеннән кечкенә дусларына бүләк ясарга уйлый. Һәм урман тиеннәре аның үтенече буенча иң яхшы күркәләрне тиз җыя. Аннары ул таягы белән җиргә суга һәм болынлыкта кинәт кар эри һәм матур чәчәкләр барлыкка килә. Һәм шатланган балалар алангасарны Тол Бабай дип атый башлыйлар.[5]

Лымаы Ныл[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шул вакыттан бирле Тол Бабай балалар белән дуслаша, кыш көне аларны бүләкләр белән сөендерә, аларның уеннарында катнаша, аларга чын күңелдән бәйрәм кәефе тудыра.

Ләкин еллар узу белән аның эшләре арта бара, берсенә инде җиңел түгел. Һәм буран матур кар бөртекләреннән Тол Бабайга тугры ярдәмче ясый. Һәм бабай үзенең ярдәмчесен яраткан оныгы кебек кабул итә һәм аны назлы итеп Лымы ныл (Кар кызы) исеме белән атый. Шул вакыттан удмурт Кар кызы бабасы кунакларны кабул итәргә һәм күңел ачарга, бүләкләр бүләк итәргә һәм хуҗалык алып барырга ярдәм итә.[6]

Вакыт узу белән Тол бабайның башка әкият ярдәмчеләре дә барлыкка килә: Обыда (Урман убыры), Нюлэсмурт (Урман иясе), Вумурт (Су иясе).

Кыяфәте[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Тол Бабай шәмәхә төстәге тун кигән, бу аны башка Кыш бабайлардан шактый аерып тора. Удмуртларның шәмәхә төсе матди иминлекне аңлата. Агачтан ясалган бөгелгән таяк белән йөри, иңбашында удмуртларның туздан ясалган тартмасын таккан (удм. Пестерь).[7]

Удмурт Кыш Бабай даими эшли һәм үз биләмәләре буенча күп сәяхәт итә, табигатьтә тәртип саклый, хайваннар һәм кошлар тынычлыгын саклый. Аның таягы хезмәтләреннән бөгелә, ләкин бу аңа сихри көч сакларга һәм могҗизалар эшләргә комачауламый.[3]

Йорты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Удмуртларның борынгы Шаркан авылы Тол Бабайның туган җире булып тора. Авыл Удмуртия башкаласы Ижевск шәһәреннән 90 км ераклыкта урнашкан. Авыл тирәсендәге табигать матур калкулыклар белән әйләндереп алынган, һәм җирлекне хаклы рәвештә удмурт Швейцариясе дип атыйлар. Авылда ел дәвамында төрле фестивальләр һәм бәйрәмнәр үткәрелә.[8][4]

Тол Бабай усадьбасы 2012 елның 16 ноябрендә ачылган. Монда ул оныгы һәм ярдәмчеләре белән ел әйләнәсе Шырканга килгән кунакларны кабул итә һәм күңел ача.[9]

Усадьба территориясендә Тол Бабай йорты төзелгән. Икенче кызыклы объект - Обыда, удмурт Убрлы карчыгы торак урыны. Аның йорты Обыда-кар дип атала.[4]

Тол Бабай усадьбасында Бөек Устюгтан Россия Дед Морозы, Кыш Бабай һәм Кар Кызы (Татарстан), Чувашиядән Хель Мучи, Урал-Мороз, Байкал кыш бабае һәм Вятка кырларыннан Метелица-кыз кунак булган. Ерак Лапландиядән монда Санта-Клаус та килә.[3]

Кызыклы фактлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Яңа ел алдыннан, 2017 елда, Тол Бабай башка Кышкы әкият сихерчеләре белән бергә «Могҗизалар кыры» телетапшыруында катнаша.[3]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ Чем Тол Бабай из Удмуртии отличается от Дедов Морозов из Татарстана или Карелии.
  2. ↑ Тринадцать родственников Деда Мороза. ТАСС (28 декабря 2016).
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Тол Бабай – удмуртский Дед Мороз.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Тол Бабай.
  5. ↑ 5,0 5,1 Холод-старец и Ледяная Девочка. Как появились удмуртские Дед Мороз и Снегурочка?.
  6. ↑ Культурно-туристический центр «Усадьба Тол Бабая».
  7. ↑ Зимний волшебник: топ-5 фактов о Тол Бабае Об этом сообщает "Рамблер".
  8. ↑ Проект комплексной реновации Усадьбы Тол Бабая.
  9. ↑ Усадьба Тол Бабая.

Бу мәкалә тулысынча яки өлешчә төп нөсхәсе Рус Википедиясендәге «Тол Бабай» мәкаләсе нигезендә ясалды.
Авторлар исемлеген төп мәкаләнең үзгәртүләр тарихы битеннән карый аласыз.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Тол_бабай&oldid=4146103