Яңа Ел малай
Яңа ел малай (Яңа Ел малай, рус. Мальчик Новый Год) — Яңа ел бәйрәмендә әкият персонажы, Кыш бабайның варисы буларак чыгыш ясый, ул китүче елны гәүдәләндерә.
Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Персонаж образының формалашу чыганакларын рус фольклор традицияләрендә табарга мөмкин. Яңа ел алдыннан Псков губернасында мондый күренеш уйналган: төн уртасы алдыннан егетләрнең яки яшь ир — атларның берсе карт кеше булып киенә, икенчесе, гадәттә малай, кызыл күлмәк һәм ак башлык кия. «Карт» — узган ел йорт уртасындагы урындыкка утыра торган була. Төн уртасында өйгә яңа ел баласы шатланып йөгереп йөри, үз алдагысын урындыктан бәреп төшерә һәм аның урынына утыра. Карт ел, гомуми кычкырулар, мыскыллаулар астында, себеке белән куып җибәрелгән, өйдән куып чыгарылган. Барысы да бер-берсен Яңа ел белән котлганнар һәм сәламәтлек һәм яхшылык теләгәннәр. Балалар, биеп, кычкырганнар: «Яңа ел килде, искесен куды, үзен күрсәтте! Бар, халык, кояшны каршы алырга, салкынны куарга чык!».[1]
XX гасыр башында ук Яңа елны гәүдәләндерүче кечкенә малай еш кына почта открыткаларында Кыш бабай белән бергә сурәтләнә. Шул ук вакытта, әгәр бабайны кызыл яки ак тунга киендерсәләр, малайны зәңгәр костюмга киендерәләр. Бу традиция 1937 елда Союзлар Йортындагы беренче рәсми чыршыда барлыкка килгән бәйрәм персонажларының костюмнары төсләрен билгели: Кыш бабайны зәңгәр төстәге киемдәге Кар кызы озата бара. Ләкин Европа традициясендә дә узып баручы һәм Яңа елны карт һәм малай итеп сурәтләү урыны табыла.[2]
Бәйрәм открыткаларында тиражланган Кыш бабайның юлдашларының берсе буларак Яңа ел образы 1940 елгы мультипликацион фильмнарда: «Кышкы әкият» һәм «Яңа ел төнендә» сурәтләнә. Сугыш чоры мультфильмында «Кышкы әкияттә» Кыш Бабай хайваннар өчен урман чыршысы оештыра һәм Яңа елны өч ат белән килгән малай образында каршы ала.[3] Ә инде сугыштан соңгы беренче Яңа ел мультфильмында, 1948 елда чыккан, Кыш бабай малайга онык кебек мөрәҗәгать итә.[4] Иң еш Яңа ел малай 1950 еллар ахыры — 1980 еллар уртасында Яңа ел открыткаларында сурәтләнә, шуннан соң бу персонажның популярлыгы кими башлый.[5] Шул ук вакытта, образ бәйрәм символикасының өлеше буларак кулланылуын дәвам итә,[6] гәрчә элеккегә караганда сирәгрәк булса да,[7] мәсәлән, Дмитрий Дунаев җырында очрый[8][9][10][11]
Малай Яңа ел Россиядә генә билгеле түгел: мондый персонаж Монголиядә (Шина Жила) Кыш бабайның юлдашы булып тора.[12]
Яңа ел чыршыларында Яңа ел малайның чыгуы (гадәттә спектакль ахырында) традицион рәвештә кечкенә, әмма сыйдырышлы шигырь уку белән бәйле.
Шигырьне әйткәннән соң аңа рәхмәт әйтәләр, үбәләр, конфетлар һәм башка бүләкләр бирәләр.[13]
Малай Яңа ел — бик «тиз», ләкин мөһим персонаж. Кыш бабай һәм Кар кызы атмосфераны көчәйткән арада, тамашачы Яңа ел килүенә мораль яктан әзерләнә. Ләкин аның килгәнен ничек белергә? Нәкъ менә шушы максатлар өчен малай хезмәт итә. Ул үзе белән бәйрәм алып килә, конфетларны алып китә һәм юкка чыга. Тормышта малай кызу эшләпәсен салдыра, свитердан Ел номерлы тактаны ычкындыра һәм бәйрәм өстәле артына утыра.
Котлау открыткаларында малай еш кына рус өчлегендә килә торган итеп сурәтләнә; еш кына заманча транспорт төрләре дә кулланыла: автомобиль, поезд, самолет, ракета яки спутник.[14] Мәсәлән, «Яңа ел төнендә» мультфильмында Яңа ел малай самолетта йөри. Ә космос чоры башлану белән космонавт образында Яңа елны сурәтләүнең тотрыклы традициясе барлыкка килә. Шунысы игътибарга лаек, Яңа ел малай космоска Ю. А. Гагариннан да алдарак киткән.[15][16]
Персонажны сурәтләүнең барлыкка килгән традицияләре кайбер хәзерге иллюстраторлар тарафыннан да дәвам ителә[17]. Аның матурлыгын, зирәклеген һәм тыныч характерын билгеләп үтәләр.[18] Яңа ел бәйрәмнәрендә Кыш бабай һәм Кар Кызы белән бергә пәйда булган малайның үзенчәлекле атрибуты-кызыл яки зәңгәр төстәге тун (саңгы костюмы) һәм колакчык (саңгы башлыгы), шулай ук күкрәктә киләсе ел саннары бар.[19]
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ [1][2][3][4][5]
- ↑ Идеологически верная Снегурочка: откуда взялась внучка Деда Мороза.
- ↑ Георгий Бородин. «Новогодняя анимация» 2012 елның 8 ноябрь көнендә архивланган.. Аниматор.ру.
- ↑ Георгий Бородин. Образ Деда Мороза в российской анимации 2015 елның 23 сентябрь көнендә архивланган. октябрь 2007
- ↑ Красный нос. Раньше Дед Мороз ходил не со Снегурочкой, а с мальчиком.
- ↑ Как Мальчик-Новый год в космос летал. әлеге чыганактан 2018-01-06 архивланды. 2024-05-03 тикшерелгән.
- ↑ Кейн Риверс решил вернуть Мальчика Новый год детям и взрослым.
- ↑ Дед Мороз и Мальчик Новый год на новогодней ёлке 2014 года в Кремле
- ↑ Старый и новый год на советской журнальной обложке
- ↑ Детский хор - Мальчик Новый год - песня мальчик новый год.
- ↑ YouTube сайтында Дмитрий Луданный, Мальчик Новый год
- ↑ «Коллеги» Деда Мороза.
- ↑ А был ли Мальчик?.
- ↑ Новый год и Рождество в открытках.
- ↑ Мальчик Новый год – космонавт на советских поздравительных открытках.
- ↑ Первый человек, полетевший в космос до Юрия Гагарина.
- ↑ Помощники Деда Мороза.
- ↑ Помощники Деда Мороза. әлеге чыганактан 2018-01-06 архивланды. 2024-05-03 тикшерелгән.
- ↑ Мальчик Новый год и Дед Мороз в Музее поздравительной открытки.
